Diyarkirina dema raferandûma ji bo serxwebûna Kurdistana Îraqê, nayê wateya ku Kurd li ser riya pêkanîna xewna xwe ya dîrokî ya avakirina dewleta xwe ya netewî ber bi pêş ve diçin, girêdayî wê gelek girêkalozî û nerazîbûnên hişk hene û derbaskirina wan dijwar e

Ragihandina partiyên Kurdî yên İraqê ya dema lidarxistina raferandûma ji bo serxwebûna Herêma Kurdistana Îraqê, rêze nerazîbûnên herêmî û derve derxistin holê, dîsa asta girêkaloziya rastî têgeha avakirina dewleteke serbixwe ji Kurdan re li herêmê eşkere kir.

Weke dihat payîn berteka herî hişk li hemberî ragihandina Hewlêrê ya diyarkirina meha Îlona bê dema raferandûmê ji aliyê Tirkiyê bû ku yek ji têkildarên herî mezin ên doza Kurdî ye û dizane ku avakirina dewleteke Kurdî di dawiyê de bê guman dê helwestên serxwebûnê li ba Kurdên wê jî gur bike. Tirkiyeyê di avakirina jiyana hevbeş û aştiyane di navbera pêkhateyên etnîkî yên civaka wê de têk çû.

Li gorî şopdarên karûbarên Kurdî, armanca ji raferandûmê tê payîn ji ber daxuyaniyên berê yên serokê Herêma Kurdistana Îraqê Mesûd Barzanî lewaze ku destnîşan dikir ku Kurd dema ku encamên raferandûmê derketin ku diyar in, dewleta xwe ranagihînin û dê Kurdan li ser mijara xwecûdakirin yan avakirina dewletekê kom bike.

Barzanî nermbûnek nîşan da dema ku referandûm weke rêbazekî naskirina raya gelê Kurd bi nav kir. Ji vê yekê jî tê naskirin ku referandûm rêbazekî din a zexta li ser hikûmeta Bexdayê ye û provakasyonên pêşwext ên danûstandinan e ku dê di navbera herdu aliyan de dijwar bin.

Rayedarên Kurd dê kaxeza raferandûmê ku êdî rastiyek e dê deynin ser maseya danûstandinan, ji ber ku xwecûdakirin alternatîfa amade ye eger danûstandin bi ser neketin û eger Bexdayê mercên Kurdî pêk neanîn û ev jî di du mijaran de diyar dibin, a yekemîn ew e ku divê Bexda dest ji herêmên bi nakok berde û di nava wan de Kerkûk û li Herêma Kurdî were zêdekirin, a duyemîn jî divê para Herêmê ji budceya Îraqê zêde bike ji ber ku hejmara niştecihên wê zêde dibin û erdnîgariya wê zêde dibe.

Ji aliyekî din ve Kurd ne amade ne ku bibin qurbaniyên aloziyên herêmê ku herêma wan bibe qada van aloziyan, ji ber vê yekê dê bi hemû rêbazan hewl bidin xwe ji hêrsa Tirkiyeyê biparêzin û dê Tirkiyeyê birazîkirin bidin ku ev raferandûmê tenê pêşandaneke gel bû û ti bandorê li rewşa heyî nake. Lê Tirkiye bi heman şêwazî mijarê nabîne û guman e li hemberî raferandûmê bi awayekî hişk derbikeve û hikûmeta Îraqê nikare tedbîreke biçûk bistîne tevî ku ew aliyekî rasterast têkildarî mijarê ye.

Hewldanên bi serkêşiya Barzanî ya pêkanîna serxwebûnê heta di hundirê Herêmê de û di navbera pêkhateyên siyasî de lihevhatinek çênekiriye, Tevgera Goran û Partiya Yekîtî Niştimanî Kurdistan bi heman nêrînê li hewldanên serokê Herêmê dinêrin ku ew tevgereke siyasî ye da ku rûyê xwe spî bike û daxwaza derxistina wî ji serokatiyê bide aliyekî ji ber ku dema wîlayeta wî ev nêzî du sal in bi dawî bûye.

Her wiha hikûmeta navendî ya Bexdayê jî nerazîbûnên xwe li hemberî van gavên serxwebûna Kurdî nîşan dide û diyar dike ku ew bi destûra welat re bi nakok in.

Berdevkê Hikûmeta Îraqê Seed El-Hidêsî roja înê wiha got: "Çi helwest an gavek ji aliyekî Îraqê ve were avêtin divê xwe bispêre destûrê. Çi biryar di derbarê pêşeroja Îraqê de ku di destûr de hatiye nasîn ku welatekî demokratîk û yek hevgirtî ye û xwedî serweriyeke niştimanî ya temam e divê li gorî nivîsên destûr ên têkildar be."

El-Hidêsî axaftina xwe wiha domand: "Pêşeroja İraqê ne tenê girêdayî aliyekî ye, lê belê biryareke İraqî ye û hemû İraqiyan têkildar dike. Ne pêkane aliyekî çarenûsa İraqê cûdayî aliyekî din diyar bike."

Nakokiyên di navbera Hewlêr û Bexdayê de di van salên dawî de gelekî zêde bûn, piraniya wan di derbarê derhatinên petrolê de bûn ku Herêmê bi awayekî serbixwe petrol firot derve, hikûmeta navendî jî weke bertek para Herêmê ji budceya giştî rawestand.

Di çarşema borî de jî Barzanî piştî civînekê bi hejmareke partiyên Kurdî re ragihand ku 25'ê îlona bê roja lidarxistina referandûma ji bo serxwebûna Kurdistana İraqê ye.

Tirkiyeyê jî bi tundî ev yek bersivand û diyar kir ku ev gaveke bê berpirsyarî ye û pirsgirêkên herêmê bes in.

Serokwezîrê Tirkiyeyê Binalî Yildirim di roja înê de diyar kir ku welatê wî dixwaze jiyana xwe bi hemû İraqiyan re weke yek netewê bidomîne û destnîşan kir ku pirsgirêkeke din li herêmê ne tiştekî baş e.

Wezareta Karên Derve ya Tirkiyeyê ji aliyê xwe ve di daxuyaniyekê de ragihand ku birêxistinkirina raferandûmê ji bo serxwebûna Kurdistana İraqê "dê şaştiyeke mezin derbixîne", û destnîşan kir ku "parastina serweriya ax û yekîtiya siyasî ya İraqê yek ji rêgezên bingehîn ên siyaseta Tirkiyê ye."

Hewlêrê hewl da hêrsa Tirkiyeyê daxîne û piştrast kir ku lidarxistina raferandûmê nayê wateya serxwebûna Herêmê bi awayekî otomatîk.

Rayedarê Partî Demokratî Kurdistan a bi serokatiya Mesûd Barzanî, Hoşyar Zebarî roja înê got ku diyar e dengdayîn di raferandûma jibo serxwebûna Kurdan de dê erê be û dê helwesta Herêma Kurdistana İraqê di danûstandinên bi Bexdayê re xurt bike, lê xwecûdakirina ji Îraqê bi awayekî xweber encam nade.

Zebarî her wiha hewl da metirsiyên hundirîn û herêmî jî hêdî bike ku niyeta Kurdan a desteserkirina herêmên İraqê yên bi nakok tune ye, ferzkirina vê yekê weke rewşa heyî jî di encama rizgarkirina wan ji rêxistina DAIŞ'ê ji aliyê hêzên Pêşmergeyan ve bû.

Her wiha got ku serxwebûn nayê wateya ku Kurd herêma Kerkûkê ku bi petrolê dewlemende û hin herêmên din li herêma xwe zêde bikin.

Zebarî wiha domand: "Raferandûm çalakiyeke demokratîke û ne pêkane dewleteke demokratîk dijberiya raferandûmê bike. Em di derbarê serxwebûna Herêmê de neaxivîne lê belê em behsa raferandûmê dikin."

Herêma Kurdistana İraqê ku ji sê parêzgehan Hewlêr, Silêmaniyê û Duhokê pêk tê xweseriyekê ji sala 1991'an ve jiyan dike û hejmara niştecihên wê nêzî 4,6 milyon kes in.

Di encama geşedanên li herêmê de helwesta serxwebûna Kurdî zêde bû, nemaze şerê li dijî rêxistina DAIŞ'ê ku hişt hêzên Pêşmerge û Asayîşa Kurdî bibin hêza çekdar û ji bo xizmeta dewleteke serbixwe amade bin. Li aliyê din lewazbûna dewleta İraqê eşkere kir ku nikare parastina yekîtiya xwe bike.

Doza Kurdî ji girêkên aloziyên herêmî û navnetewî li herêmê cûda nabe. Diyar bû ku Emerîka dixwaze ji Kurdên Sûriye û Îraqê korîdorekî ava bike da ku serweriya xwe sererast bike da ku hebûna xwe li herdu dewletan ku beşdarî şerê li dijî DAIŞ'ê bûye, misoger bike.

Nerazîbûna Rûsyayê li hemberî referandûma ji bo serxwebûna Kurdistana İraqê vê yekê şîrove dike. Rûsya li ser zimanê berdevkê Wezareta Karên Derve ya Rûsyayê Mariya Zaxarova banga parastina yekîtiya İraqê û çareserkirina pirsgirêkan di navbera Hewlêr û Bexdayê de bi riya diyalogê kir.

El-Ereb El-Londoniyê

Navenda Global a Wergerandinê (NGW): JIYAN HACÎ

Navenda Lêkolînên Stratejîk a Kurdistanê

www.lekolin.com - www.lekolin.org - www.lekolin.net – www.lekolin.info -www.navendalekolin.com -http://kursam.org/index.html- http://kursam.net/index.html